MANYETiK ALANIN iNSAN SAĞLIĞI UZERiNDEKi ETKiSi



Altansuvd Bold, Huseyin Toros ve Orhan Sen
İstanbul Teknik Universitesi Ucak ve Uzay Bilimleri Fakultesi Meteoroloji
Muhendisligi Bolumu, 34469 Maslak-İstanbul

*GiRiŞ *

Manyetik alan hareketli ve elektrik yuklu zerrelerin, guc etkisinde kaldigi bosluk olup
atomlarin icindeki elektronlarin cekirdek etrafinda ve kendi etraflarinda donmeleri sonucu olusur.
Manyetik alan dogrudan gozle gorulemeyen veya kolayca hissedilemeyen fakat sonuclari gorulebilen veya hissedilebilen bir olgudur.
Gunumuzde teknolojinin gelismesi ile birlikte cihazlar kanaliyla olcumu de mumkun hale gelmistir. Tum maddeler canli veya cansiz zayif ya da guclu Herseyin bir manyetik alanlari vardir. Her madde gibi insaninda bir manyetik alani bulunmaktadir. insanlar kendi manyetik alanlari yaninda dogal olarak yasadiklari cevrenin de manyetik alanlari etkisi altindadirlar.
Bu manyetik alanin faydalari yaninda dengenin bozulmasi ile birlikte zararlari da olabilmektedir. Dunya atmosferine dusen goktaslarinin insanlara zarar vermesini onleyen
atmosfer icindeki gazlardir. Dunya atmosferine giren goktasi surtunmeden dolayi yanarak parcalanmaktadir. Atmosfer icindeki gazlar yaninda dunya atmosferinin koruyucu tabakalarindan biri de dunyayi saran manyetik alandir. Yeryuzunun manyetik alani
dunyanin cekirdeginin sahip oldugu ozellikler nedeniyle olusmaktadir (Xinyang, 2000).
Dunya kure seklinde bir miknatis gibidir. Dolayisiyla etrafinda bir manyetik alan olusturmaktadir. Dunya'nin manyetik alani, dunyanin donme ekseniyle 11 derecelik bir aci yapar. Bu 11 °'lik aci nedeniyle cografik kuzey ve guney kutuplari ile manyetik kuzey ve guney kutuplari farklidir. Ayrica dunya'nin manyetik alani vektorel bir buyukluktur.
Bir noktadaki manyetik alan bu vektorun yonu ve siddetiyle baglantilidir. Dunya cekirdegi,
demir ve nikel gibi manyetik ozelligi olan agir elementleri icerir. Dunya cekirdegi 2 kisimdan olusmakta olup ic cekirdek kati, dis cekirdek ise sivi haldedir. Ýc cekirdegin etrafinda hareket eden dis cekirdegin bu hareketi miknatislanma etkisi yaparak
manyetik alan olusturur.
Yildizlardan gelen oldurucu kozmik isinlar dunya atmosferi tarafindan emilmektedir,
(Widgery, 2002; Whitehouse, 2001; Britt, 2001).

İnsanlar dogada var olan ic ve dis manyetik alan yaninda kendi urettikleri cep telefonlari,
elektrikli ev cihazlari ve yuksek gerilim hatlari gibi manyetik alan kirliligi etkisi altindadirlar.
Manyetik alan olusturan cihazlar hayatimizin bir parcasi haline gelmis bulunmaktadir.
Bununla birlikte bunlarin olasi zararlarini bildigimizde kismen de olsa onlemlerimizi almaya
calismamiz gerekecektir. Manyetik alan kirliligi gozle gorulemeyisi ve etkisinin cogu zaman dogrudan hissedilemeyisi ve uzun zaman sonra birikerek gorulmesi insanlar tarafindan yeterince onemsenmemektedir. Manyetik alan kirliliginin kaynaklari tespit edilerek onlenmesi icin gerekli tedbirlerin alinmasi kacinilmazdir. Hava, gurultu gibi kirlilikler yaninda mutlaka manyetik kirlilik de beraber zikredilerek toplumun duyarliligi arttirilmalidir.
Manyetik alan konusunda Turkce kaynak ek***ligi bulunmaktadir.
Bu calismanin toplumun bilinclenmesinde katki saglayacagi beklenmektedir.


*MANYETİK ALANIN SAĞLIĞA ETKİLERİ *

Uzaya gonderilen astronotlarda gorulen ve haftalarca surebilen yorgunluk, adale agrisi, bas agrisi ve donmesi nedeni ilk yillarda anlasilamamisti. Daha sonraki yillarda surdurulen kapsamli arastirmalar sonucu bu belirtilerin dunyanin manyetik alaninin ek***liginden kaynaklandigi belirlenmistir, (Lindner, 2002).
Biyomanyetoloji ilkelerine gore, tum maddeler dolayisiyla tum canlilar, zayif ya da guclu birer manyetik ozellige sahiptirler. Her mekanda dolayisiyla tum canlilarin icindeki ve
disindaki tum bosluklarda yuksek yada dusuk birer manyetik alan mevcuttur.
insan vucudu aslinda her hucrenin kendine ozgu elektrik devresi oldugu bir elektromanyetik makinedir ( Paulines, 2002).
insan vucudundaki manyetik alan, biyoelektrik yuklerinin hareketinden meydana gelir.
Biot ' Savar Teorisine gore, hareketli elektrik yukleri manyetik alan olusturur.
Biyoelektrik olusan herhangi bir bolgede mutlaka manyetik alan vardir. Dolayisiyla kalp, adale, sinir ve beyin gibi organlar belli bir manyetik alana sahiptir. insani olusturan maddelerin birbiriyle haberlesmek icin kullandiklari manyetik alanin sinyalleri birbiriyle uyum icindedir. Bu sinyaller dunya manyetik alani ile de uyum icindedir, (Widgery, 2002).
İnsanin kendi ic manyetik alani ile dunyanin olusturdugu manyetik alan arasindaki uyumluluk cesitli nedenlerden dolayi bozulabilmektedir. Bunun bir nedeni de insanin yasadigi yerin manyetik alaninin buyuklugudur. Yer kabugunun dogal bir manyetizmasi vardir. Butun alanlar uc degisken icerir; frekans, spinin yonu, spinin buyuklugu veya gucudur. Bu uc degisken insan vucuduna uydugunda vucut kendi enerjisini destekler, (NBC, 2002).
Bu manyetik etkilesim hucre zarlarinda madde alisverislerini mumkun kilar.
Boylece bir fabrika gibi calisan hucrenin, atik maddeleri ve toksinleri bunyesinden uzaklastirarak
su, besin maddeleri, oksijen ve gerekli mineralleri alarak
islevinin uygun bir seyirde ve canlilik icinde surdurmesi
mumkun olmaktadir.
Sara hastalari uzerinde yapilan bir deneyde de disaridan,
deneklerin manyetik alaninin degistirilmesi durumunda,
beyindeki biyoelektrik faaliyetin,
dolayisiyla snapslarin kirlenmesi saglanarak
hastalik durumundaki etkileri aynen olusturulmustur.
Geceleyin dunya manyetik alani hucresel oksijeni arttirir,
uykuyu destekler,
biyolojik iyilesmeyi desteklerken iltihaplanmayi azaltir,
aciyi dindirir.
Ama gunes dogdugunda beraberinde getirdigi
pozitif manyetik alani hucresel oksijeni azaltir,
uyanikligi destekler, biyolojik iyilesmeye engel olur ve
aciyi arttirir.
Kafamizin merkezde bulunan hormonlari, enzimleri ve
bagi***lik fonksiyonlari yoneten pineal bezi
manyetik kristallerden olusan bir manyetik organdir.
Manyetik enerjiye cok duyarli olup
ona has madde olan melatonin hormonu,
geceleyin dunya manyetik alani etkin oldugu zaman
ortaya cikar.
iyi uyku icin melaton seviyesinin yuksek olmasi gerekir.
Buyume hormonu melatonin seviyesi ile iliskilidir.
insan yaslandikca bu asil hormonlari daha az uretmeye baslar.
Buyume hormonu sac, cilt(deri) ve
adaleleri kontrol altinda tutar, (Philpott, 2002).
Multiple Sclerosis (MS) hastaligini baslatan sebeplerden biri
dunya manyetik alanidir.
Dunya manyetik alaninin haritasi incelendiginde
alanin yapisi ile MS hasta sayisi arasinda kuvvetli iliski bulunmustur.
Manyetik alanin dusey bileseni biyolojik maddeleri etkiler.
MS hastaligina yakalananlarin sayisi 60 (°E) boylam civarinda
en yuksek degere ulasirken
Orta Asya, Hindistan, Cin, Japon, Afrika ulkeleri,
Orta Amerika gibi ekvatora yakin yerlerde
vaka sayisi yok denecek kadar azdir.
Dusey manyetik alani bileseni kutuplara yakin yerde
hemen hemen yoktur ve MS hastaligina dusey bilesenin
zayif oldugu bolgelerde cok *** rastlanir.
Baska bir arastirmada cocuklarin buyumesinin
dunya manyetik alanin gunes aktivitesine gore
degismesine bagli oldugu tespit edilmistir, (Tatarin et al., 2002).


İnsan vucudunun manyetik alanla olan dengesini bozan
etkenlerden birisi de kimyasal kirleticiler,
haberlesme frekanslari,
elektrik guc tasimalarindan gelen sinyallerle
cevrenin kirlenmesiyle ortaya cikar.
Tok*** madde radyasyon gibi kirleticilerden gelen sinyaller
canlinin elektromanyetik dengesini bozmaktadir,
(Widgery, 2002).

Arastirmacilarin insan tarafindan yapilan
elektromanyetik kirlilik veya smog olarak bilinen
elektromanyetik alanin birikimli oldugunu ve genel keyifsizlik,
boyunda sertlik, gogus acisi, hafiza kaybi, bas agrisi,
kalp atisinda ve kan kimyasinda degisime ugratma,
sindirim ve dolasim sorunlari olusturabilmektedir.

Elektro smog adi verilen teknolojinin
beraberinde getirdigi elektromanyetik kirlenme,
insan sagligini tehdit eden ciddi unsurlardan birisidir.
Yuksek gerilim hatlarindan cep telefonu dalgalarina,
radyo ve TV dalgalarindan ev ve is yerlerindeki bilgisayar ve
elektrikli diger esyalarin yaydigi
elektromanyetik dalgalara kadar maruz kalinan elektromanyetik kirlilik
sosyal yasam ortaminda hemen hemen her yerde
sagliksiz bir atmosfer olusturmaktadir.
Elektromanyetik smog beyinden hucrelere gonderilen
sinyalleri engelleyerek vucudun bagi***lik sistemine zarar verir,
(Paulines, 2002).

Son yillarda buyuk capta arastirmalar yapilmasina
neden olan bir etki ise insan yapimli
kuvvetli manyetik alan kaynagindan dogan hastaliklardir.
Kuvvetli manyetler Hall etkisinden dolayi,
anestesia olusturuyor, (Pawluk, 2002; Komor, 2002).

Tunaya'nin arastirmalarina gore yuksek gerilim hatlarinin
cocuklarda losemi ya da beyin kanseri yaptigi
bilinen bir gercektir.
1988'de ve 1991'de yine ABD'de, 1992 'de Ýsvec ve Mek***a'da
ve 1993 'de Danimarka'da yapilan arastirmalarda
cocuklarda gorulen kanserlerle ve ozellikle de losemiyle
iletisim hatlarina yakin yasama arasinda
bir iliski oldugunu ortaya koymustur, (Tutev, 2002).


Cep telefonu zararlari uzerinde
bircok arastirma yapilmaktadir.
Kandaki zararli proteinlerin ve toksinlerin
beyne girmesini engelleyen savunma mekanizmasini
devre disi birakmaya, yorgunluk, bas agrisi,
deride yanma hissi ortaya cikarmaya,
yuksek tansiyon olusmasina, bas agrilari, bas donmesi ve
dikkatin dagilmasina sebep olduguna dair bulgulari
elde edilmistir (Tutev, 2002).


Cep telefonu alzheimer, parkinson ve multiple sclerosis (MS)
gibi sinir hastaliklarinin olusma riskini arttiriyor.
Kulaklik-mikrofon seti kullananlarin %80'inde
bu tip sorunlarin olmadigi gozlenmistir.
Bu tip elektromanyetik alanlarin
genelde iki etkisinden bahsedilir.

Birisi isi etkisidir.
Cunku yaydigi enerji, insan vucudundan gecerken
bir miktar emilir, tutulur ve icerde bir isi birikimi olusur.
Bu isi istenmeyen sonuclara sebep olabilir.

İkinci etkisi ise canli organizma icindeki
birbirine baglanmis olan molekulleri,
atomlari etkiler ve bozar.
Organizma kendini tamir eder, duzeltir.
Ama bir an kontrolden cikabilir.
Kontrolden ciktiginda ise basit bir iki hucrenin olumune veya
kanser gibi olumcul bir hastaliga neden olabileceginden
suphelenilmektedir, (Kalkan, 2002).


Ortalamadan yuksek manyetik alani olan bolgede yasayan
cocuklarin kanser olma olasiliginin
daha yuksek oldugu sonucuna varilmistir.
Birkac arastirmada ortalama degerden yuksek
manyetik alanin bulundugu bolgede
uzun sure kalan hamile kadinlarda
zor dogum yaptiklari gozlenmistir.
Yuksek manyetik alanin, anne adaylarinin
dusuk yapma olasiliklarini 3 kat artirdigi
vurgulanmistir, (ARPNSA, 1999).


1994'te ve 1998'te ABD ve Finlandiya'da yapilan
arastirmalarda; elektromanyetik alanlarin
cok *** etkisinde kalan
(radyo operatorleri, endustriyel donanim iscileri,
veri isleme aygiti tamircileri, telefon hatti iscileri,
elektrik santralleri ve trafo merkezlerinde calisan)
iscilerde alzheimer hastaliginin normal insanlara gore
erkeklerde 4-9 kat
kadinlarda 3-4 kat daha cok goruldugu,
enerji iletim hatlarina 40 m.'den daha yakin yasayan
cocuklarin, normal cocuklara gore 2-3 kat daha fazla
kansere yakalandigi,
Finlandiya'da yapilan bir baska arastirma
erkek cocuklarin merkezi sinir sisteminde
olusan tumorlerle iletim hatlari arasindaki
iliskinin oldugu sonucuna varilmistir.

Diger bir etken ise uzaydan ve gunesten gelen
kozmik isinlardir. Dubrov (2002)

1228 kisi uzerinde yaptigi deneylerinde
kozmik isinlarin kalp krizi, isyerindeki ve karayolu kazalara
ve ani sizofren donemlerle iliski icinde oldugu
sonuca varmistir, (Harris, 2002).

EMF saglik raporunda (1995)
mevsimsel stres maksimumlar ile
gunes ruzgarinin maksimumu arasinda
iliski oldugu vurgulanmistir.
insan sagligina zararli kozmik olaylari
uzay arasi manyetik alanin radyal bileseni oldugu zaman
en fazla etkiler.
Bu olay da
gunes ruzgari dunyadan gectigi zaman olabilir.

Nikolaev ve ark. (1976) 85 tane ruh hastasi insan
uzerine yapilmis deney sonucunda
gok cisimleri arasindaki manyetik alanin
pozitif oldugu zaman hastalarin sayisinin arttigi gozlenmistir,
(Parkinson,1983).


Zayif manyetik alanin
insan sagligina zararli olup olmadigi
hala tartisiliyor.
Bu zayif alanlarin
hemen gozle gorulur zararlari yoktur.
Fakat hayvan hucresi uzerinde yapilan deneylerde
zayif manyetik alanin hormon ve
enzim seviyesini degistirmek,
dokulardaki kimyasallarin hareketini engelleme gibi
biyolojik etkenlere sebep oldugu kararina varilmistir (NRPNSA, 1999)


* Sonuçlar ve Öneriler *


Kalp krizi yaslarinin 20'li yaslara dusmesi,
bagi***lik sistemlerinin cokusu,
*** hastaliklara maruz kalma,
beyin kanamalari ***liklarinda artislar ve de
kanser olgularinda gorulen tirmanislarda
manyetik alanlarin etkisi vardir.


Bu tip hastaliklari iyilestirme yontemi olarak
akupunktur ve manyetik terapi
son yillarda gelismektedir.
Manyeto terapi
ilk once astronotlar uzerinde uzayda kullanilmistir.
Daha sonra 200.000 insan uzerinde yapilan
klinik deneyler neticesinde tip hizmetine sunulmustur .
Yer kabugunun statik manyetizmasindan
daha da etkin olan pulsatif manyetik alan,
hucre zar hareket periyodikligi ile
daha uygun bir etkilesim olusturmaktadir.
Kazuo Shimodaira'a gore
enerji ek***lgi, genel agri, bas agrisi, yorgunluk
manyetik alani ek***ligi sendromun belirtileridir.
Bunlar kronik yorgunluk sendromuna benzemektedir,
ama disaridan manyetik alan verilince
hasta duzelmektedir.
Neurobiolojistlere gore
manyetler depresyonda olan insanlarda agir isledigi
sol beyini uyardigina inaniyorlar, (Chandrasekaran, 2002).


Zihinsel ve fiziksel rahatsizligi olan
hastalar uzerine yapilan kliniksel arastirmalarda %90
basari gosteriyor.
Japonya'da bir universite 11.648 kisi uzerine yapilan
manyetik tedavinin
(%43 erkek) %92 basari gosterdigi gorulmustur
(Blackman ve Friedman, 2002).
Bunun nedeni olarak
manyetik alan vucuda uygulaninca
manyetik dalgalar dokudan gecer ve ikinci akim olusturur.
Bu akimlar manyetik alan ile birlesince
hucrelerdeki elektronlara isi verir.
Bu isi adale agrisi, kaslardaki sismelere cok iyi gelir.
Kandaki kalsiyum ve kolesterol miktari azalinca
haemoglobin daha hizli hareket eder.
Yuksek tansiyona sebep olan diger maddelerde de
azalma gorunur.
Kan temizlenir ve akisi hizlanir.
Kalp rahatlar ve aci azalir veya yok olur.
Yonetici sinirler normale doner ve
onlarin yonettigi organlar duzgun sekilde calisir.
Kan akiminin iyilesmesinden dolayi
besleyiciler daha kolay ve verimli sekilde tasinir.
Manyetik dalgalar cilt, yagli dokular ve kemikleri canlandirir.
Sonucta hastaliga karsi direnci arttirir.
Manyetik alan duzensizligi azaltarak enerji aktarir,
sagliga katkida bulunur.
Hucrelerin buyumesini destekler.
Manyetler dis agrisi, omuzlar ve
diger birlesimlerdeki uyusukluk, agriya iyi gelir.
Vucudun kendi kendini iyilestirme ozelligini destekler
(Shimodaira ,2002).

Hayatimizi etkileyen biyomanyetik alanin ay, gunes,
diger yildiz veya gezegenler gibi dunya disi etkenler
ve icinde bulundugumuz yakin cevre ile kullandigimiz
cihazlarin etkisinin bilinmesi tedbir alma ve
tedavi acisindan onem tasimaktadir.
Bu calisma ulkemizde
biyomanyetik alan konusunda yeterince calismanin
mevcut olmamasi nedeniyle hem bilgilendirici
hem de bundan sonraki calismalara yardimci olacaktir