Elektrik enerjisinden yararlanma, hizmet aygıtlarının değişik alanlarda kullanma şartlarına, gerilim ve akım değerlerinin uygun olmasına bağlıdır. Aygıtların gerilim ve akımına uyan değerler, elektrik makinalarından transformatörlerce sağlanır.
Transformatör ler elektrik enerjisinin belirli gücünde gerilim ve akım değerlerinde değişiklik yapan makinalardır. Şebeke gerilimlerini, aygıtların çalışma gerilimine eşit değere düşürmekte veya yükseltmektedir. Bu değişimi yaparken, devresi kapalı alternatif manyetik alan gövdesi ile bu alanın etkilendiği iki sargı elemanından yararlanılmaktadır.
Manyetik alan gövdesi, kapalı bir çerceve şeklinde, birbirinden yalıtılmış ince çelik saçlardan meyana gelir. Birbirinden ayrı olan sargı makaraları bu çerçevenin iki kolu üzerine geçirilmiştir. Çeliksaç paketi parçalı olarak hazırlandığından, kollar üzerine makaralar geçirildikden sonra, üst birleştirme kolu yerleştirilir. Sargı makaralarının biri şebekeye, diğeride alıcı aygıta bağlanır. Şebekeye bağlanan sargıya birinci devre (primer) makarası diğerinide ikinci devre (sekonder) makarası denir. Birinci ve ikinci devre bobinleri arasında hiç bir bağlantı söz konusu değildir. Ancak, burada bir manyetik bağlantı söz konusudur. Bu bağlantı, birinci devre sargısına uygulanan alternatif manyetik alanın geçtiği kapalı manyetik gövde ile yapılmışdır.
TRANSFORMATÖRLERİN YAPIMI
Transformatör birinci devresine uygulanan alternatif gerilim, buradan küçük değerde mıknatıslama akımı geçirir. Bu akım alternatif özelliği olan sinüs eğrisine göre değer almaktadır. Birinci devre sargısında ortaya konan manyetik alanda aynı özellikde alternatif manyetik alan olur. Bu alan, manyetik gövde çerçevesi içinde devresini kapamakda ve değeri şebeke frekansına uyan bir değişim yapmaktadır. Endükleme prensiplerine göre: değeri değişen manyetik alanlar tarafından etkilenen sargılarda endüksiyon gerilimleri oluşmaktadır. Burada indüklenen ikinci devre sargısı, herhangi bir alıcıya bağlanırsa bunu çalıştıracak akımı vereceği tabiidir.
TRANSFORMATÖRLERİN YAPIMINDA
1. Transformatörün gücü (VA olarak),
2. Birinci ve ikinci devre gerilimleri ve spir sayıları,
3. Manyetik gövde için kullanılacak çelik saçın manyetik endüksiyonu,
4. Devre sargılarının üzerine geçirileceği manyetik kolun kesit hesabı,
5. Manyetik gövdenin düzenlenişi,
6. Sargı makaralarının hazırlanışı ve sarım işlemi konuları takip edilmektedir.
RÖLELER
Ufak güçdeki elektromanyetik anahtarlara röle adın verilir. Röleler elektromıknatıs, palet ve kontaklardan oluşur. Elektromıknatıs bir demir nüve ve üzerine sarılmış bir bobinden meydana gelir. Röle bobini doğru akımla çalışacaksa demir nüve bir parçadan yapılır. Artık mıknatisiyetten ötürü paletin demir nüveye yapışık kalması, nüvenin ön yüzeyine konmul küçük bir plastik parçayla önlenir. Alternatif akımda çalışan rölelerin demir nüvesi saç pakatinden yapılır. Rölenin titreşim yapması demir nüvenin ön yüzüne konmuş bakır halkayla önlenir. Dmir nüve üzerinde bulunan bobin bir veya birkaç sargıdan meydana gelir. Röle bobininde birkaç sargının bulunması, rölenin değişik gerilimlerde kullanılmasını sağlar. Rölenin paleti kontakların açılıp kapanmasını temin eder. Palet bir yay vasıtasıyla veya yer çekimim kuvveti nedeniyle demir nüveden uzakda bulunur. Rölelerde açık ve kapalı olmak üzere genellikle iki tip kontak bulunur. Röle kontaklarının yapımında gümüş, tungsten, palladyum, cıva metalleri ve tungsten-gümüş, palladyum-gümüş, platin-rutenyum alaşımları kullanılır.
KONTAKTÖRLER
Büyük güçdeki elektromanyetik anahtarlara kontaktör adı verilir. Kontaktörler elektromıknatıs, palet ve kontaklar olmak üzere 3 kısımdan oluşurlar. Elktromıknatıs
şeklinde bir demir nüve üzerine sarılmış bir bobinden meydana gelir. Kontaktör bobinleri doğru ve alternatif akımla çalışırlar.
Kontaktör bobininin çalışma gerilimi, grilimin şekli ve frekansı ekseriya bobin üzerinde bulunan bantta yazılıdır. Kontaktör bobini doğru akımla çalışacaksa, demir nüve bir parça olarak yumuşak demirden yapılır. Yumuşak demirde artık mıknatisiyet çok küçük olur. Bu küçük mıknatisiyet bobin akımının kesilmesi halinde, paletin demir nüveye yapışık kalmasına neden olabilir. Bu nedenle demir nüvenin ortadaki bacağının ön yüzüne plastik ve antimanyetik bir pul konur. Bu pul paletin artık mıknatisiytten ötürü demir nüveye yapışık çalışmasına engel olur. Bobini alternatif akımda çalışacak olan kontaktörlerin, E şeklinde demir nüveleri silisli saclardan yapılır. Böylece demir nüvenin kayıpları en küçük değer indirilmiş olur.
Alternatif gerilime bağlanmış bi bobinden alternatif akım geçer. Bobin akımı bobin geriliminden yaklaşık olarak 90 derece geridedir. Bobin akımı aynı fazda alternatif bir manyetik alan yaratır. Manyetik alan maksimum olduğunda palet çekilir, sıfır olduğunda palet bırakılır. Bu nedenle palet titreşim yapar., kontaklar açılıp kapanır ve kontaktör çok gürülütülü olarak çalışır. Bu sakıncayı gidermek için demir nüvenin dış bacaklarının ön yüzlerinde açılan oyuklara, kalın bakır halkalar takılır.
Bir taransformatörün sekonder sargısı gibi çalışan bu bakır halkalarda gerilim doğar. Doğan gerilim demir nüvedeki manyetik alandan 90 derece geridedir. Bakır halka kısa devre edilmiş bir sargı olduğundan, endiksiyon gerilimi halka içinden akım dolaştırır. Dolaşan bu akım gerilimle aynı fazdadır. Bu nedenle bakır halkadan geçen akımın yaratacağı manyetik alan, esas manytik alandan 90 derece geride olmuş olur. Bobnin yarattığı manyetik alan sıfır olduğunda, bakır halkanın yarattoğı manyetik alan maksimum olur. Bu nedenle bobin manyetik alanının sıfır olduğu anlarda da, paletin çekik kalması sağlanmış olur.
Doğru akım kontaktörlerinde palet yumuşak demirden bir parça olarak yapılır. Alternatif akım kontktörleri nde ise palet silisli sacların paketlenmsiyle meydana gelir. Palet kontakların açılıp kapanmasını sağlar. Yer çekimi kuvvetiyle veya bir yay aracalığı ile palet demir nüveden uzakda bulunur. Elektromıknatıs enerjilendiğinde, palet demir nüve tarafından çekilir ve kontaklar durum değiştirir. Kontaktörlerde açık ve kapalı olmak üzere iki çeşit kontak vardır. Kontaktör kontaklarının yapımında gümüşün bakır, nikel kadmiyum, demir, karbon, tungsten ve molibden yapılmış alaşımları kullanılır. Bu alaşımlarda gümüşün sertliği arttırılmış, sürtünme ve arkdan dolayı meydana gelecek aşınmalar azzaltılmıştır. Kontaktörlerde ana ve yardımcı kontak olmak üzere iki çeşit kontak bulunur. Ana kontaklar yük akımını, yardımcı yardımcı kontaklar kumanda devresinin akımını taşırlar. Kontaklara uygulanabilecek gerilimin ve kontaklardan geçirebilecek akımın değeri, genelikle kontaktör üzerine konmuş etiktte yazılıdır. Bu etikette ayrıca grilimin veya akımın cinsi de bulunur. Etiketteki grilim değeri ile bobin üzerindeki grilim değerini, birbirine karıştırmamaya dikkat etmek gerekir.
AŞIRI AKIM RÖLELERİ
Elektrik motorlarını aşırı akımlardan korumak için kullanılan elamanlara aşırı akım rölesi adı verilir. Sigortalar elektrik devrelerinde hatları korumak için kullanılırlar. Motorların aşırı akımlardan korunmaları sigortalarla yapılmaz.
Buşonlu sigortaların normal ve geçikmeli olarak çalışan iki çeşidi vardır. Gecikmeli çalışan sigortalar, motor devrelerindeki iletkenlerin korunmasında kullanılırlar. Normal sigortalar ise motor ve başka tip alıcı devrelerinde iletkenleri korurlar. Eğer sigortanın bağlı olduğu devreden 3 kat fazla akım geçerse normal sigorta 1 saniyede, geçikmeli sigorta 5 saniyede devreyi açar. Aşırı akım rölelerinin termik ve magnetik olmak üzere iki çeşidi vardır.
MENYETİK AŞIRI AKIM RÖLERİ
AKIM RÖLERİ
Bu röle motor akımının manyetik etkisi ile çalışır. Manyetik aşırı akım rölesi bobin, demir nüve ve kontak olmak üzere 3 kısımdan oluşur. Normalde kapalı olan kontak kumanda devresine konur. Rölenin bobini motor akımını taşır.
Aşırı akım rölesinin bobininden normal değerinin üzerinde bir bobin geçerse, demir nüve yukarıya doğru çekilir. Demir nüvenin yukarıya dogru haraketi, kapalı kontağın açılmasına sebep olur.
Bazı ev tipi cihazlarda örneğin buz dolaplarında kullanılan aşırı akım röleleri, mbelirli bir sürenin sonunda otomatik olarak kurulurlar, Aşırı akım rölelerini yapan bazı firmalar, röle üzerine bir vida koyarlar. Röle bu vidayla ya elle veya otomatik kurulacak şekilde ayarlanır.
Akımın kısa aralıklarla normal değerinin üzerine çıkdığı durumlarda aşırı akım rölelerinin kullanıldığı devrenin açılmaması gerekir. Çünkü bu durum geçicidir ve motor için tehlikeli değildir.
Motor için asıl tehlikeyi, motordan sürekli olarak geçecek aşırı akım yaratır. Aşırı akım motorun sıcaklık derecesini yükseltir ve yanmasına sebeb olur.
TERMİK AŞIRI AKIM RÖLESİ
Bu sölenin bi metalli ve ergiyici alaşımlı olmak üzere iki çeşidi vardır. Bimetalli aşırı akım röleleri de direkt ve endirekt ısıtmalı olmak üzere iki şekilde yapılırlar. Bu tip aşırı akım rölesinde bi metalin üzerinde bulunan ısıtıcı, motor akımını taşır. Motor için tehlike yaratacak değerde bir akım sürekli olarak ısıtıcıdan gectiğinde,meydana gelen ısı bimetali sağa doğru büker.
Bimetal kapalı olan kontağı acarak,kontaktörün bobin akımını keser. Güç devresindeki kontaklar açılır ve motor sebekeden ayrılır.
Akım kısa bir süre için normal değerinin üzerine çıkarsa, ısıtıcı bimetali ısıtacak imkanı bulamaz. Motor için tehlikeli olmayan bu gibi durumlarda ısı transferindeki gecikme,rölenin çalışmasını önler.Bu yüzden yağlı zaman gecikme ünitesini bu tip rölede kullanmak gerekmez.Termeik asırı akım röleleri elle veya otomatik olarak kurulacak sekilde imal edilirler.Bazı termik asırı akım rölelerinin üzerinde bulunan bir vida ile rölenin elle veya otomatik kurulması sağlanır.Üç fazlı sistemlerde termik asırı akım rölelerini genellikle her fazın üzerinde, nadiren de iki fazın üzerine konur.Bu röleler ya bir kapalı kontağı müşterek olarak kumanda ederler veya her biri kendisine ait kontağı açarak motoru korumuş olur.Termik aşırı akım röleleri çeşitli akım değerleri için yapılırlar.Her termik aşırı akım rölesi belirli iki akım değeri arasında çalısır.Röle üzerinde bulunan bir ayar vidasıyla, rölenin arzulanan motor akımına ayarlanması sağlanır.Bazı termik aşırı akım rölelerinde şöht dirençler kullanılır.Bu dirençler bir aşırı akım rölesinin değişik akımlarda kullanılmasını sağlar.
Termik aşırı akım rölesinin akım değeri büyüdükçe, ısıtıcı telin ve bimetalin ölçüleride büyür.Hatta çok büyükakım değerlerinde ısıtıcının ve bimetalin yapımı imkansız hale gelir.Bu gibi durumlarda bir akım trafosu ile kullanılacak küçük değerli bir termikasırı akım rölesi,büyük güçlü bir motoru aşırı akımlardan korur. Ayrıca firmalar büyük akımlar için aşırı akım rölelerini direkt ısıtmalı olarak yaparlar.Direkt ısıtmalı termik aşırı akım rölelerinde ısıtıcı eleman bulunmaz.Direkt ısıtmalı aşırı akım rölelerinde, motor akımı bimetal üzerinden geçer. Bimetalin bükülmesine ve kontağın açılmasına sebeb olacak olan ısı bimetal içinde doğar.
ZAMAN RÖLELERİ
Kumanda devrelerinde ilk haraketten sonra, zaman gecikmesiyle bazı işlerin yapımı istenebilir. Böyle devrelertde zaman röleleri kullanılır. Zaman rölelerinin biri düz zaman rölesi, diğeri ters zaman rölesi olmak üzere iki çeşidi vardır.
Düz zaman röleleri, röle bobini enerjilendikden sonra gecikme yaparlar. Yani röle bobini enerjilendikden sonra, rölede bulunan kapalı bir kontak açılır, açık olan kontakda kapanır. Düz zaman rölelerinde bobinin enerjisi kesildikden sonra, kapanmış olan kontaklar ani olarak açılır. Açılmış olan kontaklar ise ani olarak kapanır. Böyle bir zaman rölesinde, bir kontaktörde veya rölede rastlanan normalde açık veya normalde kapalı kontaklarda bulunabilir. Zaman rölesinin bobini enerjilendiğinde bu kontaklar ani olarak açılır ve ani olarak kapanırlar. Bobinin enerjisi kesildiğinde, kapanmış kontaklar ani olarak açılır. Açılmış olan kontaklarda ani olarak kapanır.
Ters zaman röleleri, röle bobininin enerjisi kesildikden sonra gecikme yaparlar. Yani röle bobininin enerjisinin kesilmesinden sonra, evvelce kapanmış olan kontaklar gecikme ile açılırlar. Evvelce açılmış olan kontaklar ise gecikme ile kapanırlar. Ters zaman rölelerininin bobinleri enerjilendiğinde kapalı olan kontaklar hemen açılırlar., açık olan kontaklar ise hemen kapanırla. Ters zaman rölelerinde de bir rölede veya kontaktörde rastlanan tipde normalde açık ve normalde kapalı kontaklar bulunabilir. Zaman rölesinin bobini enerjilendiğinde, bu kontaklar ani olarak açılırlar ve ani olarak kapanırlar. Bobinin enerjisi kesildiğinde, kapanmış olan kontakalr gene ani olarak açılırlar, açılmış olan kontaklar ani olarak kapanırlar.
PİSTONLU ZAMAN RÖLELERİ
Pistonlu zaman rölelerinin düz ve ters çalışan iki çeşidi vardır. Düz zaman rölesinde bobin enerjilendiğinde, demir palet yukarıya doğru çekilir. Palete bağlı olan yay da pistonu yukarıya çeker. Yalnız pistonun yukarıya doğru olan haraketi oldukca yavaş olur.
Bazı firmaların yapmış olduğu zaman röleleri, hem ters hemde düz zaman rölesi olarak kullanılabilir. Zaman rölesinin düz veya ters çalışır duruma getirilmesi, her firmanın imalatında değişik olur. Bir tip zaman rölesini diğer tip zaman rölesine çevirme, kullanılan zaman rölesinin prospektüsünde vrilen talimata göre yapılır. Bu nedenle zaman rölelerinmin kontakları büyük akımalr taşıyamazlar. Başka bir deyişle zaman röleleriyle güç devrelerinin kumandası yapılamaz.
MOTORLU ZAMAN RÖLELERİ
Bazı firmalar zaman rölelerinde, bobin yerine senkron motor kullanırlar. Bu tip bir rölede motorun devir sayısı bir sıra dişli ile uygun bir değere düşürülür. Düşük devirle dönen dişli ise, rölenin kontaklarını kumanda eder.
TERMİK ZAMAN RÖLELERİ
Zaman gecikmesiile kapalı bir kontağın açılması veya açık bir kontağın kapanması, bu rölelerde ısı ile sağlanır. Termik zaman röleleri kontak bimetal ve ısıtıcı olmak üzere 3 kısımdan meydana gelmişdir.
Bimetal seramikden yapılmış tüp içinde bulunur. Bimetal, uzaman katsayıları farklı iki madeni şeridin birleştirilmesinden meydana gelir. Isıtıcı eleman dereye bağlandığında, sıcaklı derecesi yükselmeye başlar. Seramik tübde doğan ısı bimetale geçer. Bimetalin sıcaklık derecesi yükseldikçe, sağa doğru eğilmek ister. Mikro anahtarlardaki gibi mekaniki bir tertibat bimetalin yavaş haraketine mani olur. Bimetalde doğan eğilme kuvveti uygun bir değere yükseldiğinde, bimetal ani olarak sağa doğru haraket eder. Normalde kapalı kontak açılır ve normalde açık kontk kapanır. Böylece başlama anına göre, kontaklar zaman gecikmesiyle durum değiştirmiş olurlar.
DOĞRU AKIM ZAMAN RÖLELERİ
Doğru akım zaman röleleri diğer tip zaman rölelerinden yapı bakımından daha basit, fiyat bakımında daha ucuzdurlar. Yalnız kullanılan yardımcı elamanlarda, rölenin çalışmalarında gecikme temin edilmektedir. Doğru akım zaman rölelerinin bakır halkalı ve kontaktörlü olmak üzere 3 çeşidi vardır.
TERMİSTÖRLÜ ZAMAN RÖLELERİ
Bu tip zaman rölelerinde, bir termitör bir röle ile seri olarak bağlanır. Böylece normal bir röle, zaman rölesine çevrilmiş olur. Bakır, aliminyum ve demir gibi madenlerin sıcaklık katsayıları pozitiftir. Bu madanlerin sıcaklık dereceleri yükseldikce dirençleri artar.
ELEKTRONİK ZAMAN RÖLELERİ
Diyot, transistör gibi yarı iletken elemanların kullanılmaları yaygınlaştıkca, elektronik zaman röleleride mekanil tipdeki zaman rölelerinin yerlerini almaya başladı. Örneğin mekanik yapıdaki merdiven otomatikleri yavaş yavaş uygulamadan kalkmakda, onlrın yerine elektronik veya transistörlü merdiven otomatikleri almaktadır.
PROGRAM RÖLELERİ
Program rölesi bir çeşit motorlu zaman rölesidir. Motorlu zaman rölelerinde genellikle zamanla çalışan bir normalde açık, birde normalde kapalı kontak bulunur. Halbuki program rölelerinde zamanla çalışan normalde açık ve normalde kapalı birçok kontak vardır.
Bu kontaklar arzuya göre istenilen sırada ve mzanada çalıştırılabilirler. Program röleleri, motorlu zaman rölelerinde kullanılan sembolle gösterilir.
Program rölelerinde kontakları açıp kapatacak olan ve üzerlerinde kamları taşıyan mil bir senkron motorla döndürülür. Böylece kontakların hep aynı zamanda çalıştırılması sağlanmı olur. Bu tip rölelerde kendi kendine yol alan bir senkron motor kullanılır. Motor çalışmaya başladığında mil ve dolayısıyla üzerindeki kamlar dönmeye başlar. Kamlarda kontakları açıp kapatırlar. Senkron motorun akımı kesildiğinde, kamlrın dönüşü durur. Motor tekrar enerjilendiğinde, kamlar kaldıkalrı yerden itibaren tekrar dönmeye devam ederler. Motor devrede kaldıkca 360 derece lik bir dönüşden sonra program rölesi çalışmaya devam eder. Program röleleri ani temaslı butonlarla çalışabilecek şekilde de yapılurlar. Örneğin bir başlatma butonuna bir kere basıp bırakmakla, program rölesi çalışmaya başlar. 360 derece lik bir dönüşden sonra röle kendi kendine durur. Bu röleyi bir kere daha çalıştırmak gerektiğinde, başlatma butonuna bir kere daha basılır. Bu tip bir program rölesinin enerjisi kesildiğinde, mil ve üzerindeki kamlar tekrar normal konumuna döner.
Program röleleri 10 saniye ile 3 saat arasında gecikme sağlarlar. Devir sayısını düşürme gayesiyle kullanılan dişlileri değiştirmekle, bu rölelerin zaman ayarı yapılır. Program rölelerinde her kamın karşısına bir mikro anahtar yerleştirilir. Mikro anahtarlarda normalde açık ve normalde kapalı birer kontak bulunur. Mikro anahtarın üzerinde bulunan makarakam üzerindeki bir oyuğa girince veya bir çıkıntının üzerine gelince kontaklar durum değiştirir.
verdiğin bilgilar için çok teşekkür ederim.ama bir sorum olacak.kontaktörle role arasındaki farkı tam olarak anlamış değilim.bununla ilgili biraz bilgi verebilirmisin???
LinkBack URL
About LinkBacks
Alıntı
